Deputy Speaker: 18వ లోక్‌సభ స్పీకర్‌గా బీజేపీ ఎంపీ ఓం బిర్లా ఎన్నికయ్యారు. అయితే లోక్‌సభ డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవికి సంబంధించి రాజకీయాలు హాట్ హాట్‌గా కొనసాగుతున్నాయి. డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవిని దక్కించుకోవాలని ప్రతిపక్షాలు ఆశలు పెట్టుకున్నాయి. పలువురు కాంగ్రెస్ నేతలు బహిరంగంగానే డిమాండ్ చేస్తున్నారు. విపక్షాలు కూడా స్పీకర్ పదవికి తమ అభ్యర్థిని నిలబెట్టాయి. చివరిసారి అంటే 17వ లోక్‌సభ (2019-24) కాలంలో లోక్‌సభలో డిప్యూటీ స్పీకర్ లేరు. అయితే, 16వ లోక్‌సభ (2014-19) కాలంలో బీజేపీ మిత్రపక్షం అన్నాడీఎంకేకు చెందిన ఎం.తంబి దురై డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా నియమితులయ్యారు. డిప్యూటీ చైర్మన్ పదవి 1990 నుంచి 2014 వరకు నిరంతరం ప్రతిపక్షాల వద్దనే కొనసాగింది. అంతెందుకు, లోక్‌సభ డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవికి ఉన్న ప్రాముఖ్యత ఏమిటి, ప్రతిపక్షాలు ఈ పదవిని ఎందుకు డిమాండ్ చేస్తున్నాయి అనేది మనం తెలుసుకుందాం.
డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి గురించి రాజ్యాంగం ఏం చెబుతోంది?
డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవికి సంబంధించి ప్రతిపక్షాలు ప్రజాస్వామ్యంలో డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవిని పొందుతున్నాయని వాదించాయి. దీని గురించి రాజ్యాంగం ఏం చెబుతోంది? ముందుగా దీన్ని అర్థం చేసుకుందాం. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 95(1)లో డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవికి సంబంధించి నిబంధనలున్నాయి. దీని ప్రకారం లోక్‌సభ స్పీకర్ పదవి ఖాళీగా ఉంటే డిప్యూటీ స్పీకర్ స్పీకర్ విధులను నిర్వహిస్తారు. సభకు అధ్యక్షత వహిస్తున్నప్పుడు, డిప్యూటీ స్పీకర్‌కు స్పీకర్‌కు ఉన్న సాధారణ అధికారాలు ఉంటాయి. రూల్స్‌లోని ‘స్పీకర్’ సూచనలన్నీ డిప్యూటీ స్పీకర్ అధ్యక్షతన ప్రస్తుతానికి సంబంధించిన సూచనలుగా పరిగణించాలి. లోక్‌సభలోని ఇద్దరు సభ్యులను వీలైనంత త్వరగా స్పీకర్, డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా నియమించాలని ఆర్టికల్ 93 పేర్కొంది. ఆర్టికల్ 178 ప్రకారం రాష్ట్ర అసెంబ్లీలలో స్పీకర్, డిప్యూటీ స్పీకర్‌లకు ఒకే విధమైన నిబంధన ఉంది.
లోక్‌సభలో డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి తప్పనిసరి?
గత లోక్‌సభలో డిప్యూటీ స్పీకర్ లేరు. ఈసారి ప్రతిపక్షాలు గట్టిగా డిమాండ్ చేస్తున్నాయి. అయితే లోక్‌సభలో డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి తప్పనిసరి కాదా అనేది అర్థం చేసుకోవాలి. వాస్తవానికి, రాజ్యాంగంలో ఈ పదవికి కాలపరిమితి ఏదీ సెట్ చేయబడలేదు. ఈ కారణంగానే డిప్యూటీ స్పీకర్ నియామకాన్ని ప్రభుత్వం వాయిదా వేస్తూ వస్తోంది. అయితే ఆర్టికల్ 93, 178లో ‘షల్‌’, ‘యాస్ట్‌ సీన్‌’ అనే పదాలు వాడినట్లు నిపుణులు చెబుతున్నారు. లోక్‌సభలో డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి అవసరమే కాదు, వీలైనంత త్వరగా దాని నియామకం జరగాలని ఇది చూపిస్తుంది.
డిప్యూటీ స్పీకర్ ఎన్నికకు నియమాలు ఏమిటి?
స్పీకర్ ఎన్నికైనట్లే, డిప్యూటీ స్పీకర్ ఎన్నికకు కూడా అదే నిబంధనలు వర్తిస్తాయి. డిప్యూటీ స్పీకర్‌ను సభ సభ్యులు ఎన్నుకుంటారు. సాధారణంగా, కొత్త సభ మొదటి సెషన్‌లో స్పీకర్‌ను ఎన్నుకోవడం లోక్‌సభ, అసెంబ్లీలో ఆచారం. ఎంపీల ప్రమాణస్వీకారం తర్వాత మూడోరోజు స్పీకర్ ఎన్నిక జరిగింది. రెండో సెషన్‌లో డిప్యూటీ స్పీకర్‌ను ఎన్నుకుంటారు. లోక్‌సభలో, డిప్యూటీ స్పీకర్‌ను లోక్‌సభలో విధివిధానాలు, ప్రవర్తనా నియమాలలోని రూల్ 8 ద్వారా ఎన్నుకుంటారు. రూల్ 8 ప్రకారం, ‘స్పీకర్ నిర్ణయించే తేదీలో ఎన్నికలు నిర్వహించబడతాయి’. అతని పేరు మీద ప్రతిపాదన ఆమోదించబడినప్పుడు డిప్యూటీ స్పీకర్ ఎన్నికవుతారు. ఎన్నికైన తర్వాత, డిప్యూటీ స్పీకర్ సాధారణంగా సభ రద్దు అయ్యే వరకు పదవిలో ఉంటారు.
ప్రతిపక్షాన్ని డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా చేయడం అవసరమా?
డిప్యూటీ స్పీకర్‌పై ప్రతిపక్షాలు డిమాండ్ చేస్తున్నాయి. అదే సమయంలో, విపక్షాల ఈ డిమాండ్ నిరాధారమైనదిగా బీజేపీ పేర్కొంది. అయితే ప్రతిపక్షాలకు డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి ఇవ్వడం నిజంగా అవసరమా? సమాధానం లేదు. అలాంటి నియమం లేదు, కానీ సాధారణంగా ప్రతిపక్షానికి డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా చేశారు. ఉదాహరణకు, 2004 నుండి 2009 వరకు, 2009 నుండి 2014 వరకు కాంగ్రెస్ నేతృత్వంలోని మన్మోహన్ సింగ్ ప్రభుత్వం రెండు పర్యాయాలు, డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి ప్రతిపక్షం వద్ద కొనసాగింది. తొలి టర్మ్‌లో శిరోమణి అకాలీదళ్‌కు చెందిన చరణ్‌జిత్‌ సింగ్ అత్వాల్‌ను డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా, రెండోసారి బీజేపీకి చెందిన కరియా ముండా డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా ఎంపికయ్యారు. ఇది కాకుండా, 1999 నుండి 2004 వరకు అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి ప్రధానమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు, 1998 నుండి 1999 వరకు స్వల్పకాలిక బీజేపీ ప్రభుత్వంలో కాంగ్రెస్‌కు చెందిన పీఎం సయీద్‌ను డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా చేశారు. 1996-1997 మధ్య హెచ్‌డR దేవెగౌడ ప్రధానమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు, బీజేపీకి చెందిన సూరజ్ భాన్‌కు ఈ పదవిని ఇచ్చారు. ఇది కాకుండా 1991-96లో పి.వి.నరసింహారావు ప్రభుత్వంలో బీజేపీకి చెందిన కె. S మల్లికార్జునయ్య, చంద్రశేఖర్ ప్రభుత్వాలలో (1990-91) కాంగ్రెస్‌కు చెందిన శివరాజ్ పాటిల్ డిప్యూటీ స్పీకర్‌గా చేశారు.
డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవిని ప్రతిపక్షాలు డిమాండ్ చేయడం ఎంతవరకు సబబు?
డిప్యూటీ స్పీకర్‌ను ఏర్పాటు చేయనప్పుడు లేదా వారి సొంత మిత్రపక్షాల నుంచి వచ్చిన అనేక ప్రభుత్వాలు ఉన్నాయి. 1952 నుండి 1969 వరకు మొదటి నలుగురు డిప్యూటీ స్పీకర్‌లు అధికార కాంగ్రెస్‌కు చెందినవారే. రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు 8వ లోక్‌సభ (1984–89)లో ఏఐఏడీఎంకేకు చెందిన తంబి దురై తొలిసారిగా డిప్యూటీ స్పీకర్ అయ్యారు. డీఎంకెకు చెందిన జి లక్ష్మణన్ 1980 నుండి 1984 వరకు ఇందిరా గాంధీ ప్రభుత్వంలో ఈ పదవిలో ఉన్నారు. ఈ పార్టీలన్నీ అప్పట్లో కాంగ్రెస్‌కు మిత్రపక్షంగా ఉన్నాయి. అటువంటి పరిస్థితిలో తమకు డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవి దక్కాలని ప్రతిపక్షాలు చేస్తున్న వాదనకు ఎలాంటి రూల్ గానీ, పటిష్టమైన ప్రాతిపదిక గానీ లేదు. ఇది కాకుండా కాంగ్రెస్ ప్రభుత్వాలు ఉన్న రాష్ట్రాల్లో కూడా డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవిని ప్రతిపక్షాలకు ఇవ్వలేదు, అయితే అసెంబ్లీ, లోక్‌సభకు స్పీకర్, డిప్యూటీ స్పీకర్ నియమాలు ఒకేలా ఉన్నాయి.