Budget 2024 : ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 2024-25 బడ్జెట్‌ను జూలై 23న ప్రవేశపెట్టనున్నారు. బడ్జెట్‌లో కొన్ని పదాలు ప్రత్యేకంగా వినిపిస్తుంటాయి. వీటిని మనం సాధారణంగా వింటాం కానీ అర్థం చేసుకోలేము. చాలా మందికి వాటి నిర్వచనం, వివరణ తెలియదు. బడ్జెట్‌లో తరచుగా ఉపయోగించే పదాల గురించి తెలుసుకుందాం.
బడ్జెట్ అంటే ఏంటి ?(What is Budget)
బడ్జెట్ అర్థం చేసుకోవడం చదువుకున్న వాళ్లకు కూడా కష్టం. బడ్జెట్ అనే పదం ఫ్రెంచ్ పదం బౌగెట్ నుండి ఉద్భవించింది. బౌగెట్ అంటే చిన్న సంచి అని అర్థం. ఫ్రెంచ్ భాషలో ఈ పదం లాటిన్ పదం ‘బుల్గా’ నుండి ఉద్భవించింది. దీని అర్థం ‘తోలు సంచి’. పురాతన కాలంలో పెద్ద వ్యాపారులు తమ ద్రవ్య పత్రాలన్నింటినీ ఒకే సంచిలో ఉంచేవారు. క్రమంగా ఈ పదం ఉపయోగం వనరులను సమీకరించడానికి చేసిన గణనలతో ముడిపడి ఉంది. ఈ విధంగా ప్రభుత్వాల ఏడాది పొడవునా ఆర్థిక లెడ్జర్‌కు ‘బడ్జెట్’ అనే పేరు వచ్చింది. బ్రిటన్ ప్రభుత్వం ద్వారా దేశం ఆదాయ, వ్యయాల లెక్కలను సమర్పించడం ప్రారంభించింది. ఆదాయ వ్యయాల లెక్కలను సమర్పించేందుకు బ్రిటన్ ఆర్థిక మంత్రి పార్లమెంటుకు వచ్చినప్పుడు సంబంధిత పత్రాలను ఎర్రటి లెదర్ బ్యాగ్ లో తీసుకొచ్చారు. ఆ బ్యాగ్‌ని ఫ్రెంచ్‌లో ‘బడ్జెట్’ అని పిలిచేవారు. అది ఆంగ్లంలోకి అనువదించబడినప్పుడు ‘బడ్జెట్’ అయింది.
ద్రవ్య లోటు(Fiscal deficit)
ప్రభుత్వ మొత్తం ఆదాయం, వ్యయాల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని ఆర్థిక పరిభాషలో ‘ఫిస్కల్ డెఫిసిట్’(ద్రవ్య లోటు) అంటారు. ప్రభుత్వం తన కార్యకలాపాలను అమలు చేయడానికి ఎంత రుణం తీసుకోవాలనే దాని గురించి ఇది సమాచారాన్ని అందిస్తుంది. మొత్తం ఆదాయాన్ని లెక్కించడంలో రుణాలను పరిగణనలోకి తీసుకోరు. అంటే, ప్రభుత్వ వ్యయం, ఆదాయాల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని ఆర్థిక లోటు లేదా బడ్జెట్ లోటు అంటారు.
కరెంట్ అకౌంట్ లోటు(Current Account Deficit)
ఒక దేశం వస్తువులు, సేవలు, బదిలీల దిగుమతులు దాని ఎగుమతుల కంటే ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు, కరెంట్ అకౌంట్ లోటు పరిస్థితి తలెత్తుతుంది. అంటే, భారతదేశంలో తయారైన వస్తువులు, సేవలను విదేశాలకు ఎగుమతి చేసినప్పుడు, దాని నుండి చెల్లింపు అందుతుంది. మరోవైపు, ఏదైనా వస్తువు లేదా సేవ దిగుమతి అయినప్పుడు, దాని ధర చెల్లించాలి. ఈ విధంగా, దేశంలో స్వీకరించే చెల్లింపులు, బయటి దేశాలకు చెల్లించే ధరల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని కరెంట్ అకౌంట్ లోటు అంటారు.
ప్రభుత్వ ఆదాయం, వ్యయం (Government Revenue and Expenditure)
ప్రభుత్వ ఆదాయం అంటే ప్రభుత్వానికి అన్ని వనరుల నుండి వచ్చే ఆదాయం. ప్రభుత్వం ఖర్చు చేసే వస్తువులను ప్రభుత్వ వ్యయం అంటారు. ఇది ప్రభుత్వ ఆర్థిక విధానంలో ముఖ్యమైన భాగం.
బడ్జెట్ అంచనా (Budget Estimation)
పార్లమెంటులో బడ్జెట్ ప్రతిపాదనను సమర్పించేటప్పుడు, ఆర్థిక మంత్రి వివిధ రకాల పన్నులు, చెల్లింపులు, పథకాలు, ఇతర రకాల ఖర్చుల ద్వారా వచ్చే ఆదాయాన్ని సాధారణంగా బడ్జెట్ అంచనా అని పిలుస్తారు.
ఆర్థిక బిల్లు (Finance Bill)
ఈ బిల్లు ద్వారానే సాధారణ బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెడుతున్నప్పుడు, ప్రభుత్వ ఆదాయాన్ని పెంచే ఉద్దేశంతో ఆర్థిక మంత్రి కొత్త పన్నులు తదితరాలను ప్రతిపాదించారు. దీనితో పాటు, ప్రస్తుత పన్ను విధానంలో ఎలాంటి సవరణలు తదితరాలను ఆర్థిక బిల్లులో ప్రతిపాదించారు. పార్లమెంటు ఆమోదం పొందిన తర్వాతే అమలు చేస్తారు.
రెవెన్యూ మిగులు(Revenue Surplus)
రెవెన్యూ రాబడులు ఆదాయ వ్యయాన్ని మించి ఉంటే, తేడా రెవెన్యూ మిగులు విభాగంలో ఉంటుంది.
కేటాయింపు బిల్లు (Appropriation Bill)
కేటాయింపు బిల్లు అంటే ప్రభుత్వం అన్ని చర్యలు తీసుకున్నప్పటికీ, ప్రభుత్వ ఆదాయాలు ప్రభుత్వ ఖర్చులను తీర్చడానికి సరిపోవు. ఈ వస్తువు ఖర్చులను తీర్చడానికి ప్రభుత్వానికి కన్సాలిడేటెడ్ ఫండ్ నుండి డబ్బు అవసరం. ఒక విధంగా, ఈ బిల్లు ద్వారా ఆర్థిక మంత్రి కన్సాలిడేటెడ్ ఫండ్ నుండి డబ్బును ఉపసంహరించుకోవడానికి పార్లమెంటు నుండి అనుమతి కోరతారు.
క్యాపిటల్ బడ్జెట్(Capital Budgeting)
బడ్జెట్‌ను సమర్పిస్తున్నప్పుడు, ఆర్థిక మంత్రి ప్రభుత్వ ఆదాయ వివరాలను సమర్పిస్తారు. ఇందులో మూలధన ఆదాయం కూడా ఉంటుంది. అంటే ఇందులో రిజర్వ్ బ్యాంకు, విదేశీ బ్యాంకుల నుంచి ప్రభుత్వం తీసుకున్న రుణాలు, ట్రెజరీ చలాన్ల విక్రయం ద్వారా వచ్చిన ఆదాయంతోపాటు గతంలో రాష్ట్రాలకు ఇచ్చిన రుణాల రికవరీ ద్వారా వచ్చిన సొమ్ముకు లెక్కలు. ఈ మూలధన బడ్జెట్‌లో భాగం.
సవరించిన అంచనా (Revised Estimate)
బడ్జెట్‌లో అంచనా వ్యయం, వాస్తవ వ్యయం మధ్య వ్యత్యాసాన్ని ఇది వివరిస్తుంది.
మూలధన వ్యయం లేదా కాపెక్స్ (Capital Expenditure or Capex)
ఏ రకమైన ఆస్తినైనా కొనుగోలు చేయడానికి ప్రభుత్వం చెల్లించాల్సిన చెల్లింపు ఈ వర్గంలోకి వస్తుంది. రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలు, పబ్లిక్ అండర్‌టేకింగ్‌లకు కేంద్ర ప్రభుత్వం మంజూరు చేసిన రుణాలు, అడ్వాన్సులను మూలధన వ్యయం అని కూడా అంటారు.
మూలధన రసీదులు (Capital Receipts)
రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా లేదా ఇతర ఏజెన్సీల నుండి పొందిన రుణాలు, ట్రెజరీ చలాన్ల విక్రయం ద్వారా వచ్చే ఆదాయం, రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు గతంలో ఇచ్చిన రుణాల రికవరీ, పబ్లిక్ అండర్‌టేకింగ్‌లలో తమ వాటాను విక్రయించడం ద్వారా పొందిన డబ్బు కూడా ఈ కోవలోకి వస్తాయి.
ప్రణాళిక ఖర్చులు లేదా ప్రణాళిక వ్యయం (Plan Expenses or Plan Expenditure)
రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు సహాయం కాకుండా, కేంద్ర ప్రభుత్వ పథకాలపై అయ్యే అన్ని రకాల ఖర్చులు ఇందులో ఉన్నాయి.
ప్రణాళికేతర వ్యయం(Non Plan Expenditure)
ఇందులో వడ్డీ చెల్లింపులు, రక్షణ, సబ్సిడీలు, పోస్టల్ లోటు, పోలీసు, పెన్షన్‌లు, ఆర్థిక సేవలు, ప్రభుత్వ సంస్థలకు ఇచ్చే రుణాలు, రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలు, విదేశీ ప్రభుత్వాలకు ఇచ్చే రుణాలు ఉన్నాయి.